پیشینه خراطی در ایران و جهان
قدیمی‌ترین اشیاء خراطی شده در دنیا از مقبره «توت آنخ عامون» در مصر به دست آمده که قدمتی بیش از سه هزا رسال دارند. «چرخ خراطی» یا در بعضی موارد «کارگاه» یا «دستگاه خراطی» از ابزارهای اصلی و تحول یافته در هنر خراطی محسوب می‌شود. با توجه به اینکه چرخ‌های خراطی دارای تنوع می‌باشند، تنها برای چرخاندن یک قطعه کار مورد استفاده قرار می‌گیرند لذا در قرون متوالی دستگاه‌های خراطی جدیدی اختراع نشدند و از تکامل و بهبود تدریجی انواع مختلف آن به وجود آمدند. نقش برجسته‌ها، اشیاء و کاوش‌های باستان شناسی مستنداتی تاریخی مبنی بر استفاده از چرخ خراطی و هنر خراطی در ادوار گذشته هستند که می‌توان به قدیمی ترین نمونه آن، نقش برجسته ای مصری موجود در مقبره پتروسیریس اشاره کرد. بر روی این نقش برجسته دو مرد در حال خراطی کردن با ابتدایی ترین نوع چرخ خراطی نقر شده اند.نحوه عملکرد دستگاه بر روی این نقش برجسته بدین صورت است که نیروی چرخشی توسط یک دستیار با جلو و عقب بردن تسمه چرخیده به دور کار هدایت شده و قطعه را می چرخاند و در قسمتی دیگر خراط با ابزار مخصوص خود عمل خراطی را انجام می دهد. از دیگر نمونه های یافت شده توسط باستان شناسان، نقش برجسته ایلامی است که قدمت آن به سه هزار سال قبل برمی گردد. آنچه بر روی این نقش برجسته جلب نظر می کند، پایه های خراطی شده چهارپایه و میز مقابل زن در حال نخ ریسی است.
خراطی، عبارت است از هنر تراش و شکل بخشیدن به چوب در اثر حرکت دورانی دستگاه خراطی است. تولید فرآورده‌هایی نظیر عصا، نی و بدنه‌ی قلیان، مهره‌های شطرنج، قنددان، شانه‌ی چوبی، پایه‌ی آباژور، چوب رختی، وردنه، پایه‌ی مبل و صندلی، پیپ و … موضوع هنر خراطی است. خراطی چوب از جمله صنایع، حَِرف و هنرهای مرتبط با چوب است که از دیرباز در کشورمان رواج داشته است و اگر چه تاریخ شروع آن را دقیقاً نمی توان مشخص کرد امّا با توجه به آن که چوب یکی از نخستین مواد اولیه ای بوده که بشر آن را شناخته و به کاربرده است، می توان آغاز آن را مربوط به دوره‌های کوتاهی پس از ساخت اولین وسایل چوبی که بیشتر حالت تدافعی داشته است، دانست. خراطی، در حال حاضر، در مناطقی از کشورمان که چوب، مهمترین و عمده ترین ماده‌ی اولیه‌ی این هنر – صنعت، پیدا می شود، رایج است. از جمله مراکز مهم تولید محصولات خراطی چوب می توان به رشت، ارومیه، سقز، دزفول، چالوس، ساری، سنندج، اردبیل، تبریز و تهران اشاره کرد. ضمن آن که باید گفت خراطی چوب از جمله صنایع و هنرهایی است که کم و بیش در اکثر شهرهای ایران رایج است، در خراطی چوب از چوبهای مختلفی استفاده می شود ولی از رایج ترین آنها می توان به گردو، نارون، توسکا، زبان گنجشک، شمشاد، بید، گلابی، چوب سفید و چنار اشاره داشت.
ضمن آن که باید گفته شود در برخی از مناطق کشورمان چوبهای محلی خاصی هم مصرف می شود از جمله در دزفول نوعی چوب محلی به نام «جغ» و در ایرانشهر «چوب کهور» که در زمره‌ی درختان بومی منطقه است، مورد استفاده‌ی خراطان قرار می گیرد. افزون بر چوب، دیگر مواد اولیه‌ی مصرفی خراطی را سریشم، لاک، الکل، کیلر و لاک سلولزی تشکیل می دهد. ابزار کار خراطان شامل دستگاه خراطی -سنتی یا برقی – سوهان، چاقو، تیشه، مته‌ی دستی، چکش، گیره، انواع مغار دسته بلند، انبردست، ارّه و… است. برای ساخت فرآورده‌های چوبی خراطی، مراحل مختلف و متعددی طی می شود که به ترتیب عبارتند از:
۱- انتخاب نوع چوب در ارتباط با محصول تولیدی.
۲- برش چوب به وسیله‌ی ارّه‌ی نواری و استفاده از رنده برای آن که چوب تقریباً به اندازه‌ی مورد نیاز برای شیئی که ساخت آن موردنظر است، درآید.
۳- بستن چوب بریده شده به دستگاه خراطی و گرد کردن آن و یا اصطلاحاً به صورت نيمه کاره درآوردن آن.
۴- چنانچه تولید محصولی تو خالی مورد نظر باشد، کار نیمه کاره را به وسیله‌ی سه نظام به دستگاه خراطی می بندند و توی آن را خالی می کنند.
۵- تکمیل کار نیمه کاره و پرداخت قسمت خارجی آن توسط مغار و سپس سمباده و نیز کیلرکاری محصول پس از انجام این مرحله، محصول، برای عرضه و فروش آماده است.